Socjalizacja (miejskiego) bordera w praktyce

Ten wpis jest kierowany przede wszystkim do przyszłych lub świeżo upieczonych właścicieli pierwszego border collie.

Szczeniak w momencie narodzin nie jest do końca tabula rasa i pewne rzeczy ma już w sobie zapisane przez geny, kolejne zapisują się pod okiem hodowcy. Nasze zadanie to dopisywanie kolejnych historii w możliwie jak najbezpieczniejszy i pozytywny sposób.

Jako wieloletni zawodnik, właściciel i miłośnik rasy, a także hodowca, miałam okazję zarówno prowadzić własne szczenięta, odchowywać mioty, a także obserwować, przebywać i czasami też pracować z nieswoimi borderami. Ten wpis i socjalizacyjna checklista jest zbiorem wspomnianych doświadczeń i obserwacji, z czym może się przydarzyć problem i co warto zawczasu przepracować. Nie mam na celu wchodzić w polemikę, czy dobre geny obronią się same i czy jakieś specjalne pochylanie się nad socjalizacją jest w ogóle potrzebne ;)

etapy rozwoju szczeniąt i okresy krytyczne

Podział rozwoju szczeniąt na poszczególne etapy (Scott & Fuller, 1965) został oparty na podstawie zachodzenia znaczących zmianach w psich relacjach społecznych. Od razu po urodzeniu szczenię nawiązuje relację z karmiącą matką, co stanowi początek okresu noworodkowego. Okres przejściowy składa się z nagłych zmian w tej relacji, a jego koniec wyznacza zdolność szczenięcia do formowania nowego typu relacji społecznych, które będą utrzymywać się w dorosłym życiu. Na tym etapie suka zaprzestaje stałej opieki nad szczeniętami, przez co nawiązują się mocniejsze więzi z rodzeństwem. Kolejne duże zmiany pojawiają się w czasie osiągania dojrzałości płciowej.

Okresy krytyczne – zostały nazwane krytycznymi, ponieważ: na etapie noworodka szczenię musi być karmione, inaczej nie przeżyje; na etapie socjalizacji oprócz ustalania się umiejętności nawiązywania relacji społecznych, wrażliwość emocjonalna oraz wciąż nierozwinięte fizyczne i intelektualne możliwości sugerują, że okres socjalizacji może być również okresem krytycznym dla możliwych szkód w psychice rosnącego psa.

OKRES NEONATALNY (NOWORODKOWY) – od urodzenia do 2. tygodnia

szczenię jest głuche i ślepe, jednak czuje smaki, zapachy, dotyk, zmiany temperatury, odczuwa ból; głównym zadaniem szczeniąt w tym okresie jest spanie i jedzenie

OKRES PRZEJŚCIOWY – od 2. do 3. tygodnia

otwierają się oczy i przewody słuchowe, szczenięta zaczynają stawiać pierwsze kroki i podejmują pierwsze próby zabawy z rodzeństwem

OKRES SOCJALIZACJI – od 3. do 12. tygodnia

czas, gdy wszelkie wydarzenia mają większy wpływ na osobnika, niż w innych etapach rozwoju, szczenię jest otwarte na nowe doświadczenia; szczenię uczy się interakcji społecznych, zabawy, nabywa umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach, koordynacji fizycznej i kontroli chwytu
okres I fazy lęku – 8 – 10 tygodni
czas, kiedy szczenię jest bardzo wrażliwe na wszelkie traumatyczne doświadczenia – jedno może wystarczyć, żeby wpłynąć na resztę życia psa

OKRES MŁODZIEŃCZY – 3 miesiące do 6-7 miesięcy

krzywa wzrostu zaczyna się wypłaszczać po 4. miesiącu, szczenię osiąga ok 2/3 dorosłego rozmiaru; dalszy rozwój zdolności motorycznych

DOJRZEWANIE PŁCIOWE ~ okres II fazy lęku – 7-14 miesięcy

zmiany hormonalne; może pojawić się strach przed nowymi sytuacjami, obiektami, ludźmi, innymi psami; część psów przejdzie przez ten etap bez widocznych objawów; należy wzmacniać zachowania pożądane i ~~NIE wzmacniać lęku poprzez głaskanie i nadopiekuńczość właściciela, również należy~~ unikać karania za okazywanie strachu, unikać sytuacji skrajnie stresowych i traumatycznych doświadczeń w tym okresie; należy zapewnić psu wsparcie przez stanowcze, ale przyjazne podejście.

*tutaj posypuję swoją głowę popiołem i częściowo wycofuję się z wykreślonego fragmentu (opisy etapów rozwoju pisałam na podstawie tekstów źródłowych) – w dalszym ciągu uważam, że przesadzona nadopiekuńczość opiekuna może wyrządzić dużo szkody dla psa, tak samo zresztą histeria, stres i przytłoczenie. Coraz więcej szkoleniowców w Polsce mówi o tym, że nie da się wzmocnić emocji – w tym przypadku lęku – oraz, że nie dając psu wsparcia, wzmocnić można jedynie szukanie przez niego rozwiązań na własną łapę.
więcej na ten temat:
https://eileenanddogs.com/cant-reinforce-fear/
https://www.patriciamcconnell.com/theotherendoftheleash/you-cant-reinforce-fear-dogs-and-thunderstorms
https://www.piasilvani.com/single-post/2014/09/21/Reinforcing-Fear-Whats-the-Debate

Dlaczego prawidłowa socjalizacja jest w przypadku border collie moim zdaniem tak istotna, czym border collie różni się od przeciętnych psów i co czyni je bardziej wymagającą rasą? Poniższe zachowania nie muszą występować u każdego bordera, a stopień ich nasilenia może być zróżnicowany:

nadwrażliwość na światło, ruch, dźwięki i dotyk
zaburzenia lękowe
podwyższony lęk społeczny lub rezerwa
fobie dźwiękowe
obsesyjne, stereotypowe wzorce zachowań
hiperaktywność
mocna koncentracja na pojedynczych przedmiotach
zachowania samopobudzające
wysoka potrzeba kontroli
strach przed specyficznymi urządzeniami mechanicznymi
niechęć lub lęk przed nieznanym
strach lub niechęć przed zatłoczonymi miejscami
niechęć do zmian w rozkładzie dnia, preferencja niezmienności i rutyny
kręcenie się w kółko, gonienie ogona
oporność na rozkazy
duży lęk przed popełnieniem błędu
problemy i nerwice dotyczące jedzenia i nawyków żywieniowych
większa częstość występowania padaczki

źródło: „Border collie: a breed apart. Secrets of the working mind” Carol Price

Checklista socjalizacyjna

ludzie

dzieci w różnym wieku
dorośli różnej postury (zwykle, jeśli występuje problem lęku przed obcymi, to częściej dotyczy on panów)
charakterystyczne subkultury; np. punki, metale, goci
ludzie charakterystycznie ubrani i z różnymi nakryciami głowy; np. peleryny przeciwdeszczowe, czapki, kaptury, kaski, kapelusze
biegacze, rolkarze, rowerzyści, jadący na hulajnodze, ludzie z walizkami na kółkach
osoby z plecakiem, wózkiem dziecięcym, sklepowym, parasolką, kijkami do nordic walkingu, laską, na wózku

psy

głównie dorosłe, stabilne, dobrze wychowane psy
różnych ras, wielkości i umaszczeń (w tym warto pamiętać o jakimś przedstawicielu ras brachycefalicznych)

inne zwierzęta

jakie to głównie zależy od możliwości i warunków; domowe, dzikie, gospodarskie; na pewno na spacerach będziecie spotykać ptaki

dźwięki

burza, fajerwerki, strzały
głośna muzyka
trzaski, huki (np. łamane patyki, spadająca miotła, sztućce, pokrywki, itp.)
motory
szczekanie
sprzęty domowe: pralka, zmywarka, osuszacz powietrza, wentylator, odkurzacz, itp.
spryskiwacz
uchylona szyba w samochodzie
migawka w aparacie
strzepywanie ubrań, pościeli, itp. otwieranie worków na śmieci
głośne klaskanie, gwizdanie, cmokanie, itp.

miejsca

gabinet weterynaryjny
ulice o różnym natężeniu ruchu (samochody, tiry)
przystanek autobusowy, pętla tramwajowa, dworzec
osiedle po zmroku
domy przyjaciół, znajomych
kawiarnie, restauracje
parki, lasy, pola, plaża, itp.
windy, ruchome schody
hale
mosty, kładki
plac zabaw dla dzieci (szczeniak nie musi na niego wchodzić)

różne nawierzchnie

kafelki, płytki podłogowe
asfalt
beton
żwir
piasek
trawa
panele podłogowe
błoto
miękki materac, łóżko
metalowe płyty
wycieraczki

sytuacje

jazda samochodem
jazda transportem publicznym – pociąg, autobus, tramwaj
dotykanie przez obce osoby (głównie w celu wizyt u weterynarza, groomera, fizjoterapeuty, udziału w szkoleniach)
wizyty gości
spryskiwanie różnych części ciała psa spryskiwaczem z wodą (zabiegi wet.)
przykładanie różnych przedmiotów do różnych części ciała psa (np. sczytywanie chipa)

pielęgnacja

obcinanie pazurów
pokazywanie, czyszczenie zębów
czesanie
kąpiel
u samców sprawdzanie jąder
podnoszenie łap i całego psa
trening medyczny

przedmioty

worki/kubły na śmieci na wystawione na ulicę
balony na patyku/z helem
sprzęt fotograficzny
niestabilne powierzchnie (np. dysk sensoryczny)
zabawki dziecięce
inne przykłady? piszcie w komentarzach :)

Jakie umiejętności szczenię powinno nabyć w okresie socjalizacji?

interakcji społecznych z psami i z ludźmi
zachowanie czystości w domu
odpoczywanie
spokojne zachowanie się w przestrzeni miejskiej

O czym jeszcze warto pamiętać?

Ty jesteś odpowiedzialny za swoje szczenię i zapewnienie mu komfortu i bezpieczeństwa. Jeśli ma problem z obcymi ludźmi – unikaj takich kontaktów, nie bój się uprzedzić, że szczeniak się boi (lub jest chory, to często lepiej odstrasza nachalnych głaskaczy), że nie życzysz sobie jego dotykania. W obecnej pandemicznej sytuacji jest to znacznie prostsze, niż zazwyczaj ;) Oswajanie malucha z ludźmi zachowaj na inne sytuacje, kiedy będziesz móc w pełni kontrolować środowisko. Uprzedzaj innych, żeby nie dotykali psa, zamiast tego poczekali, aż sam zainicjuje kontakt, możesz też dać im smakołyki do podania Twojemu szczeniakowi. Stopniuj nowe i stresujące bodźce – nie wszystko naraz, zachowaj bezpieczną odległość, w jakiej szczenię nie okazuje strachu i powoli zbliżaj się do stresora (nie tylko ludzi, dotyczy to wszystkiego z checklisty). Nagradzaj za spokojne zachowanie, natomiast absolutnie nie pocieszaj, kiedy szczenię się boi. To nie jest żadna ujma, że Twój szczeniak ma akurat gorszy czas, że czegoś się przestraszył, że nie chce czegoś zrobić. Jeśli nie wiesz jak to przepracować, udaj się po pomoc do doświadczonej z rasą osoby, nie pozwól na eskalację problemu.

inne bardzo ważne aspekty, niezwiązane bezpośrednio z socjalizacją

Klatka – więzienie czy azyl?

Wiele osób, które wcześniej nie miały do czynienia z klatką, nie jeździły na zawody czy wystawy ma negatywne odczucia względem trzymania psa w klatce. Pies to nie królik, jak może siedzieć w zamknięciu? Ale psu wbrew pozorom nie dzieje się w klatce żadna krzywda. Oczywiście nie można nagle zostawić nieprzyzwyczajonego psa w klatce na 8h. Klatkowanie trzeba przeprowadzić stopniowo; można karmić psa w klatce i zamykać początkowo tylko na czas jedzenia, wyklikać wchodzenie do klatki i zostawanie w niej (otwartej i zamkniętej), umieścić w klatce ulubione posłanie, „wkładać” do klatki psa zmęczonego po spacerze, zamykać z zabawką wypełnioną jedzeniem lub gryzakiem, co odwróci uwagę od zamknięcia i zbuduje w psie pozytywne skojarzenia związane z przebywaniem w klatce. Pozostawianie na chwilę zamkniętego, na chwilę samego, stopniowe wydłużanie tego czasu.

Moje szczeniaki są klatkowane od samego początku (urodzone u nas mioty również). Staram się, aby traktowały klatkę jak swoje legowisko i bezpieczne miejsce tylko dla nich. Z wysyłaniem psa na miejsce po spacerze, czy na noc chyba nikt nie ma złych skojarzeń ;) po prostu pies ma iść do siebie i takim jego miejscem może być właśnie klatka. Ale przy nauce zostawania w klatce nie powinno się stosować zamykania za karę, bo pies przestanie się w niej czuć dobrze, a ma tam mieć także możliwość relaksu i odpoczynku.

Mając więcej psów warto też szczeniaka uczyć od początku, że on może być zamknięty, podczas gdy inne psy chodzą luzem. Można w ten sposób uniknąć różnych problemów w przyszłości, np. jazgotu i rozbijania się z zazdrości po klatce, bo inne psy – gości, na zawodach, treningu, itd. – są wolne.

Klatka jest genialnym rozwiązaniem przy nauce czystości – psiak na ograniczonej powierzchni (do swojego rozmiaru, nie tyczy się to klatki kilkukrotnie większej od szczeniaka) nie powinien się wypróżniać. Zamykając w klatce po spacerze jesteśmy w stanie dużo łatwiej wychwycić moment, kiedy szczeniak budzi się i daje sygnały, że musi wyjść. Po każdym spaniu, jedzeniu i zabawie szczeniaka będzie cisnąć potrzeba, czasem oznacza to 3 spacery ;) Pierwszy jak się obudzi na siku, kolejny po jedzeniu na kupę i jeszcze raz jak się chwilę wyszaleje na kolejne siku. Niestety, trzeba się przemęczyć i przeżyć pierwsze miesiące. Moim psom do bardzo różnego wieku potrafiła zdarzyć się mokra wpadka w domu – jedne pół roku i koniec, inne prawie rok, a nawet półtora. Szczególnie trzeba pilnować psa po ekscytującej zabawie czy sesji klikerowej i wyprowadzić na szybkie siku.

Klatka świetnie sprawdza się na wszelkich wyjazdach. Można spokojnie zostawić psa w klatce w hotelu i mieć pewność, że niczego nie zniszczy. Obsługa hotelowa z pewnością będzie bardzo wdzięczna, jeśli zapewnimy naszym pupilom takie miejsce.

Czym wyłożyć klatkę dla szczeniaka? Wszystko, co włożycie do klatki, może być zjedzone i zasikane. Dlatego jeśli nie chcecie w kółko prać, zaszywać lub kupować nowe posłania/kocyki/materace, to radzę zostawić gołe plastikowe dno. Łatwo je czyścić, dezynfekować, mniej hałasuje niż metalowe, nie schodzi z niego ocynkowanie i nie rdzewieje. Pod plastikowe dno klatki można podłożyć np. kocyk, co zminimalizuje hałas i obijanie o pręty, kiedy pies jest w środku.

Stawy młodego psa

unikać jak ognia śliskich powierzchni
unikać długich spacerów – stosuję zasadę ile tygodni, tyle minut spaceru jednorazowo, oczywiście spacery fizjologiczne siku/kupa do woli
szczeniak może biegać sam, nie wymuszamy mu żadnego ruchu na siłę przez dłuższy czas (długi spacer na smyczy/luzem, bieganie z innym psem, aport)
nie pozwalać na wskakiwanie/zeskakiwanie z kanapy, łóżka, samochodu, itp.
szarpanie – odciążenie przodu w trakcie zabawy, przeniesienie ciężaru ciała na tył; delikatne ruchy poziome, mniejsze zaangażowanie człowieka, a większe psa
od pół roku zaczynam z psami dłuższe spacery, tzn. około godziny (ale nie np 3 godzinny dziennie rozbite na krótsze spacery)
unikać powtarzania ciasnych skrętów na dużej prędkości do 6-10 mc, zanim zrobi się rtg – w tym np ciasny szybki aport, lepiej używać większych, dobrze widocznych i łatwych do uchwycenia zabawek, rzucić bardzo blisko i daleko uciekać psu
nosić szczenię po schodach – najlepiej tak długo, jak długo dasz radę; kiedy szczenię osiągnie wystarczający wzrost, który pozwala na swobodne wchodzenie do góry, zaczynam pozwalać na to, ale na dół w dalszym ciągu znoszę

Mądre strony, webinary i szkolenia na początek pracy z psami:

Dragons Dogs School – Joanna Korbal i dogedu.eu – webinary: sportowe podstawy, przywołanie, motywacja na zabawki i jedzenie
I Wszystko Jasne – Paula Gumińska seminaria, warsztaty z motywacji (i fitnessu)